Άγριες ορχιδέες, προσέχουμε για να έχουμε…

του Μιχάλη Μπάκα

Το τελευταίο κυριακάτικο πρωινό του Μαρτίου ήταν ηλιόλουστο και θερμό και η λεσβιακή φύση ολάνθιστη μας περίμενε για να την απολαύσουμε. Με το τρίποδο και τη φωτογραφική μου μηχανή ξεκίνησα τη βόλτα μου στην περιοχή των Αλυφαντών στην αναζήτηση των άγριων ορχιδεών, που αυτήν την περίοδο οργιάζουν στα νησιά μας. Η εικόνα των κομμένων λουλουδιών στο παρμπρίζ του παρκαρισμένου αυτοκινήτου με σάστισε λίγο καθώς πλησιάζοντας παρατήρησα ότι τα κομμένα αγριολούλουδα ήταν άγριες ορχιδέες, Orchis italica και Orchis morio για τους γνώστες. Οι ιδιοκτήτες του αυτοκινήτου δυστυχώς δεν ήταν εκεί για να συζητήσουμε για την αξία των ορχιδεών. Πρόκειται για πολύ όμορφες ορχιδέες, που έχουμε την τύχη να τις συναντάμε συχνά στα νησιά μας. Στη βόλτα μου δυστυχώς δεν κατάφερα να βρω καμία Orchis italica για να φωτογραφίσω και αρκέστηκα στη φωτογράφιση τους στο αυτοκίνητο. Το επόμενο πρωινο, της Δευτέρας, περνώντας από την αγορά της Μυτιλήνης είδα στους πάγκους των μικροπωλητών έξω από τα κεντρικά λύκεια να πουλάνε μπουκέτακια από Orchis italica.

Την ορχιδέα αυτή οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν «σατυρίσκο», καθώς τα άνθη της έχουν ανθρωποειδή μορφή και ταύτιζαν την μορφή τους με την έξαλλη μορφή των σάτυρων, όπως την ξέρουμε από τις αγγειογραφίες. Στην ελληνική μυθολογία, ο Όρχις ήταν γιος μιας νύμφης και ενός σάτυρου. Κατά τη διάρκεια των εορτών προς τιμή του Βάκχου, διέπραξε ιεροσυλία, επιχειρώντας να βιάσει μια ιέρεια. Η τιμωρία του ήταν να κατασπαραχθεί από άγρια θηρία και να μεταμορφωθεί σε ένα αδύνατο και σεμνό φυτό. Ο Θέοφραστος (από την Ερεσό της Λέσβου) ήταν ο πρώτος από τους αρχαίους συγγραφείς που αναφέρθηκε στις ορχιδέες. Ήταν αυτός που τους έδωσε την ονομασία «Όρχις» επιστημονικά, ορμώμενος από το μύθο του Όρχι και αντανακλώντας την ομοιότητα της διπλοκόνδυλης ρίζας τους με τα ανδρικά γεννητικά όργανα, αυτά που ήταν αιτία της περιπέτειας του γέρου Όρχι. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μπορούσαν να ελέγξουν το φύλο των αγέννητων παιδιών τους τρώγοντας κονδύλους ορχιδέας. Αν ο πατέρας έτρωγε μεγάλους νεαρούς κονδύλους το παιδί θα ήταν αρσενικό, αν η μητέρα έτρωγε μικρούς κονδύλους το παιδί θα γεννιόταν θηλυκό.

Οι ορχιδέες δεν είναι ενδιαφέρουσες μόνο για καλλωπιστικούς λόγους. Εξελικτικά, αποτελούν πολύ πρόσφατα μέλη του φυτικού βασιλείου. Εξελίχθηκαν σε ένα περιβάλλον γεμάτο με ποικιλία διαφορετικών εντόμων-επικονιαστών και ανέπτυξαν πολλά ειδικά χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα η μελέτη τους να γίνει το ενδιαφέρον πολλών βιολόγων και βοτανολόγων και η φωτογράφησή τους το πάθος πολλών ερασιτεχνών φυσιολατρών. Στην Ελλάδα απαντώνται περίπου 200 είδη ορχιδεών και περίπου 80-90 από αυτά θα τα βρούμε στη Λέσβο και τη Χίο, κάποια από αυτά πολύ σπάνια. Τα τελευταία χρόνια λάτρεις της φύσης από όλη την Ευρώπη επισκέπτονται τα νησιά μας για να δουν από κοντά κάποια από αυτά τα είδη ορχιδεών, ενώ ο Γιάννη Καρατζάς στη Λέσβο και ο Παντελής Σαλιάρης στη Χίο έχουν κάνει πολύ σημαντική δουλειά στην καταγραφή και ανάδειξη του πλούτου των ορχιδεών στα νησιά μας.

Όλα τα είδη, όλων των γενών της οικογένειας των ορχιδεών που φύονται αυτοφυώς στην Ελλάδα εμπίπτουν σε ειδικό – αυστηρό – προστατευτικό καθεστώς, καθώς περιλαμβάνονται στα προστατευταία είδη (της αυτοφυούς χλωρίδας του πίνακα Α) του ΠΔ 67/81 όπου στο Αρθρο 2 αναφέρεται ότι «Απαγορεύεται, καθ’ άπασαν την επικράτειαν και καθ’ όλην την διάρκεια του έτους, η συλλογή, η μεταφύτευσης, η εκρίζωσις, η κοπή, η μεταφορά, η πώλησις και η αγορά, η εξαγωγή εκ της χώρας, ως και η δια παντός τρόπου καταστροφή των αναφερομένων εις τον πίνακα Α’ βλαστικών ειδών, μετά των ανθέων και καρπών αυτών, των δια του επιστημονικού αυτών ονόματος κατονομαζόμενων…..». Επιπρόσθετα η προστασία των ορχιδεών αποτελεί και αντικείμενο των προστατευτικών διατάξεων του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου για την εφαρμογή της Σύμβασης για το Διεθνές εμπόριο των ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση (CITES), που έχει υιοθετηθεί και στη χώρα μας με σχετική ΚΥΑ.

Αυτό που πρέπει να γίνει γνωστό σε όλους τους κατοίκους των νησιών μας είναι η σπανιότητα αυτών των ειδών που θα πρέπει να τα προστατεύουμε, να μην τα κόβουμε και προφανώς να μην τα εμπορευόμαστε. Δεν κακολογούμε τους πολίτες που αθώα κόβουν κάποια αγριολούλουδα στις βόλτες τους στη φύση ακόμα και αυτούς που τις πουλάνε καθώς δεν είναι πληροφορημένοι για τη σημασία αυτών των φυτών, που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στα νησιά μας. Η Δημοτική Αστυνομία πρέπει να κάνει συστάσεις σε αυτούς που εμπορεύονται άγριες ορχιδέες ώστε να σταματήσουν να το κάνουν, και εμείς, στόμα με στόμα, καλό είναι να περάσουμε το μήνυμα σε όλους για τη σπουδαιότητά τους, ώστε να τις θαυμάζουμε για πάντα.

Μιχάλης Μπάκας 1

http://www.aplotaria.gr