Καθώς τα χρόνια περνούν, η μνήμη της Χιακής κοινωνίας για τα Ταμπάκικα εξασθενεί. Μπορεί οι μεγαλύτεροι να θυμούνται ακόμα τα στοιβαγμένα δέρματα και την έντονη δυσοσμία από την επεξεργασία των δερμάτων, οι νεότεροι όμως γνωρίζουν ελάχιστα για τα βυρσοδεψία που λειτούργησαν στη Χίο μέχρι τη δεκαετία του 1980. Ανατρέξαμε στην έρευνα* του Εργαστηρίου Εικόνας, Ήχου & Πολιτιστικής Αναπαράστασης του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τα Ταμπάκικα που πραγματοποιήθηκε το 2005, πριν ακόμα τα εγκαταλελειμμένα βυρσοδεψία λεηλατηθούν και απολέσουν τα περισσότερα εργαλεία και μηχανήματά, για να θυμηθούμε τι ήταν και πως λειτουργούσαν τα βυρσοδεψία στη Χίο και να προβληματιστούμε για το μέλλον του σημαντικότερου ίσως μνημείου νεότερης βιομηχανικής κληρονομιάς που υπάρχει στο νησί μας.Ιστορικά στοιχεία
Βυρσοδέψες ή ταμπάκηδες ονομάζονταν οι τεχνίτες που αναλάμβαναν την κατεργασία δερμάτων στα βυρσοδεψεία. Οι εγκαταστάσεις των βυρσοδεψείων βρίσκονταν συνήθως σε παραθαλάσσιες περιοχές, ώστε να χρησιμοποιούν το απαραίτητο για την κατεργασία των δερμάτων θαλασσινό νερό. Το νησί της Χίου, από τις αρχές έως τα μέσα του 19ου αιώνα, αριθμούσε περίπου 18 βυρσοδεψία με 580 εργάτες, οι περισσότεροι εκ των οποίων άνδρες – οι λιγοστές γυναίκες ασχολούνταν κυρίως με τη βαφή των δερμάτων. Οι βυρσοδέψες είχαν ιδρύσει ένα ισχυρό σωματείο, το «Σύνδεσμο Εργατών Βυρσοδεψών Χίου», το καταστατικό του οποίου αναφέρει την ίδρυσή του το 1918 και την τελευταία του τροποποίηση το 1991.
Η κύρια κρίση στον τομέα της βυρσοδεψίας, επήλθε τη δεκαετία του 1980, λόγω του έντονου ανταγωνισμού από μεγάλες αθηναϊκές επιχειρήσεις, έτσι τα περισσότερα βυρσοδεψεία έκλεισαν το ένα μετά το άλλο.
Δέρματα, εργαλεία και μηχανήματα
Τα δέρματα τα προμηθεύονταν ακατέργαστα και παστωμένα από χώρες του εξωτερικού (Γαλλία, Ροδεσία, Ιταλία, Αγγλία, Ελβετία) και ήταν δύο ειδών, ξηράλατα και υγράλατα – πιο μαλακά. Τα απαραίτητα υλικά για την κατεργασία ήταν το νερό, το αλάτι, ο φλοιός πεύκου, το βαλανίδι, ο ασβέστης και τα χρώματα για τις βαφές. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν κυρίως ήταν καρότσια μεταφοράς, μασιές, γάντζοι, πιστόλια για βάψιμο, ψαλίδια, ζυγαριές, σφραγίδες κ.α, ενώ τα κυριότερα μηχανήματα ήταν οι μυλόπετρες όπου άλεθαν το πεύκο και το βαλανίδι, η μηχανή αφαίρεσης λίπους, οι βαρέλες κατεργασίες, το ξηραντήριο, κ.α.
Επεξεργασία των δερμάτων
Η διαδικασία της κατεργασίας ήταν χρονοβόρα και πολύπλοκη και περνούσε από τα παρακάτω στάδια:
Καλό ξέπλυμα των δερμάτων για να φύγει το αλάτι
Τοποθέτηση των δερμάτων για μία περίπου εβδομάδα σε ασβέστη (αρχικά στα ασβεστερά – μετά σε βαρέλες με ασβέστη), για να αφαιρεθεί το τρίχωμα και στη συνέχεια τα ξέπλεναν στις βαρέλες κατεργασίας με θαλασσινό νερο
Αφαίρεση του λίπους από το εσωτερικό του δέρματος και μετά ξανά καλό ξέπλυμα. Οι βυρσοδέψες συνέλεγαν το λίπος και το πουλούσαν
Τοποθέτηση των δερμάτων σε εκχύλισμα πεύκου και βαλανιδιού (για να σκληρύνουν) για μεγάλο χρονικό διάστημα – από 1 έως και 6 μήνες, ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης και στη συνέχεια ξανά ξέπλυμα
Πάστωμα των δερμάτων με φυτικές ουσίες για 2 εβδομάδες περίπου
Τοποθέτηση των δερμάτων στις βαρέλες κατεργασίες και στη συνέχεια πάλι ξέπλυμα
Πέρασμα των δερμάτων από την πρέσα για να φύγουν τα υγρά
Τοποθέτηση των δερμάτων σε βαρέλες με έλαια (ψαρέλαιο συνήθως) για να μαλακώσουν και στη συνέχεια κρέμασμα
Πέρασμα των δερμάτων από τη «στρωτήρα», για να ανοίξουν οι πόροι από το «πρόσωπο» (το πάνω μέρος) του δέρματος
Βάψιμο των δερμάτων με πιστόλια βαφής
Ξήρανση των δερμάτων (το καλοκαίρι τα κρεμούσαν, το χειμώνα τα έβαζαν σε ξηραντήριο)
Πέρασμα των δερμάτων από ένα μηχάνημα με κυλίνδρους για να σιδερωθεί το δέρμα
Τέλος, σφράγισμα των δερμάτων με την επωνυμία της επιχείρησης και τύλιγμα με τη βοήθεια ενός μάγκανου.
Τα παραπάνω βήματα παρουσιάζονται εν συντομία στο παρακάτω video ντοκουμέντο όπου ο επί 30 χρόνια βυρσοδέψης Μιχάλης Γεωργούλης περιγράφει εν συντομία την χρονοβόρα διαδικασία επεξεργασίας των δερμάτων.
* Η έρευνα του Εργαστηρίου Εικόνας, Ήχου & Πολιτιστικής Αναπαράστασης του Πανεπιστημίου Αιγαίου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψηφιακή χάρτα παραδοσιακών επαγγελμάτων Βορείου Αιγαίου» υπό την επίβλεψη του καθηγητή Δημήτρη Παπαγεωργίου με στόχο την ανάδειξη, προβολή και διάσωση των παραδοσιακών επαγγελμάτων και των επαγγελματικών πρακτικών που συγκροτήθηκαν στο Βόρειο Αιγαίο από το 19ο ως τον 20ο αι., μέσα από παραδείγματα που αφορούν στη Λέσβο και στη Χίο.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου